Trong tâm lý học, quyền tự quyết là một khái niệm quan trọng, đề cập đến khả năng của mỗi người khi đưa ra lựa chọn và quản lý cuộc sống của chính họ. Khả năng này đóng một vai trò quan trọng đối với sức khỏe tâm lý và hạnh phúc của con người. Quyền tự quyết cho phép mọi người cảm thấy rằng họ có quyền kiểm soát các lựa chọn và cuộc sống. Nó cũng có tác động tới động lực – người mà cảm thấy có nhiều động lực để làm khi họ cảm thấy những cái họ làm có 1 kết quả. Mọi người sẽ có động lực hơn để làm điều gì đó khi họ cảm thấy những điều đó sẽ ảnh hưởng đến kết quả.
Khái niệm về quyền tự quyết đã được áp dụng cho nhiều lĩnh vực bao gồm giáo dục, công việc, nuôi dạy con cái, rèn luyện thân thể và sức khỏe. Nghiên cứu chỉ ra rằng nắm quyền tự quyết cao có thể thúc đẩy một người đi tới thành công trong nhiều lĩnh vực khác nhau của cuộc sống.
Học thuyết tự quyết Là Gì?
Học thuyết tự quyết cho bạn thấy 3 nhu cầu tâm lý bẩm sinh và phổ quát chính là động lực để phát triển và thay đổi ở con người. Học thuyết này cũng chỉ ra rằng con người có thể tự quyết định khi các nhu cầu của họ về nhu cầu về năng lực, kết nối và quyền tự chủ của họ được đáp ứng. Khái niệm về động lực nội sinh hoặc vì phần thưởng cho những cư xử của bản thân khi tham gia vào hoạt động đóng vai trò quan trọng trong học thuyết tự quyết.
Thuyết tự quyết phát triển từ công trình nghiên cứu của 2 nhà tâm lý học Edward Deci và Richard Ryan, người lần đầu tiên giới thiệu ý tưởng trong cuốn sách Self-Determination and Intrinsic Motivation in Human Behavior vào năm 1985. Họ đã phát triển một học thuyết về động lực, gợi ý cho con người có khuynh hướng kiểm soát nhu cầu để phát triển và hoàn thiện bản thân.
Hai giả định chính của học thuyết
Nhu cầu phát triển quyết định hành vi. Giả định đầu tiên trong học thuyết tự quyết đã chỉ ra rằng mọi người đang hướng tới sự phát triển tích cực. Việc làm chủ những thử thách và tham gia vào những trải nghiệm mới là điều cần thiết để một người phát triển ý thức gắn kết với bản thân.
Động lực nội sinh rất quan trọng. Trong khi tiền bạc, danh vọng và sự tán thưởng (còn được biết đến là động lực ngoại sinh) chính là động lực thúc đẩy hành động, thì Học thuyết tự quyết tập trung chủ yếu vào nguồn động lực từ bên trong như nhu cầu thu thập kiến thức hoặc sự tự do (hay còn gọi là động lực nội sinh).Theo học thuyết này, mọi người cần phải có 3 yếu tố sau đây để có động lực nội sinh:
- Nhu cầu tự chủ: Mọi người cần cảm thấy đang làm chủ được những hành vi và mục tiêu của mình. Một cá nhân sẽ cảm thấy mình tự chủ khi cá nhân đó cảm thấy những hành vi thể hiện được những giá trị trong nhân cách thực của bản thân trong việc giúp đỡ mọi người.
- Nhu cầu năng lực: Năng lực là nhu cầu mà mọi người cần phải hoàn thành được nhiệm vụ và học hỏi những những kỹ năng khác nhau. Khi một ai đó cảm nhận được rằng những kỹ năng này cần thiết cho sự thành công, thì học đã quyết định hành động chính bản thân họ đạt được mục tiêu.
- Nhu cầu kết nối: Nhu cầu kết nối là nhu cầu mà mình cảm thấy có thể kết nối với môi trường xung quanh và hoàn thành nhiệm vụ cùng người khác.
Hãy tưởng tượng về một người người bị thất bại trong nhiệm vụ hoàn thành một dự án quan trọng. Nếu người này có tính tự quyết cao, họ sẽ thừa nhận những cái sai của họ và tin tưởng rằng có thể làm để sửa lại vấn đề và đưa ra quyết định đúng đắn cho lỗi sai.Thay vào đó, nếu người này có tính tự quyết định thấp, thay vì nhận lỗi họ tìm cách đổ lỗi. Họ có thể bào chữa, đổ lỗi hoặc từ chối vai trò của họ trong việc này Có lẽ, điều quan trọng nhất mà họ không nhận ra chính là cảm thấy có động lực để sửa sai. Họ có thể cảm thấy bất lực trong việc kiểm soát tình hình và tin rằng việc họ làm sẽ không có tác dụng thực sự.
Học thuyết tự quyết hoạt động như thế nào?
Nó là vô cùng quan trọng để nhận ra rằng phát triển tâm lý được mô tả bởi thuyết tự quyết chứ không phải là những gì xảy ra một cách tự động. Trong khi mọi người hướng tới sự phát triển, thì nó lại yêu cầu duy trì liên tục nuôi dưỡng.
Ryan và Deci đã gợi ý rằng, hầu hết xu hướng chủ động hay bị động bị ảnh hưởng bởi các điều kiện xã hội mà con người được nâng lên. Hỗ trợ xã hội là chìa khóa.Thông qua những mối quan hệ của chúng ta và tương tác với người khác, chúng ta có thể thúc đẩy hoặc ngăn cản sự thịnh vượng và phát triển bản thân.Trong khi hỗ trợ xã hội là quan trọng, thì cũng có những nhân tố khác có thể giúp đỡ hoặc cản trở ba yếu tố cần thiết cho sự phát triển.
Đôi khi, những động lực ngoại sinh lại làm giảm đi quyền tự quyết của bản thân. Theo như Deci, đưa cho ai 1 phần thưởng để họ thực hiện 1 hành vi của mình cản thể làm giảm đi nhu cầu tự chủ. Bởi vì những hành vì này đang gia tăng khả năng kiểm soát bởi những phần thưởng bên ngoài, mọi người bắt đầu cảm thấy giảm đi khả năng kiểm soát hành vi của bản thân và động lực nội sinh bị suy yếu.
Deci cũng đề cập, việc đưa ra những lời khen ngợi tích cực và cảm nhận bất ngờ về phần thể hiện nhiệm vụ của họ có thể làm tăng động lực nội sinh. Loại phản hồi này giúp mọi người cảm thấy có năng lực hơn, đây là một trong những nhu cầu quan trọng để phát triển cá nhân.
Hành vi tự quyết định và hành vi không tự quyết định
Trong khi động lực nội sinh và ngoại sinh thường được hiểu là sự riêng rẽ và khác biệt, thì hành vi lại phức tạp và con người khó kiểm soát được hành động bởi một nguồn động lực duy nhất. Mọi người có thể thường dựa vào nhiều nguồn động lực để theo đuổi một mục tiêu.
Ví dụ: Nếu bạn đang luyện tập để thi đấu trong một cuộc chạy marathon, bạn có thể bị thúc đẩy bên ngoài bởi mong muốn nhận được sự công nhận của người khác cũng như được thúc đẩy từ bên trong bởi sự hài lòng mà bạn có được từ cuộc thi đó.
Thay vì nghĩ về động lực giống như được thúc đẩy bởi những phần thưởng bên ngoài hoặc bên trong, nó sẽ có ích hơn nếu được xem như một chuỗi liên tục giữa các hành vi tự quyết định và không tự quyết định:
- Các hành vi tự chủ hoàn toàn có xu hướng tập trung vào bên trong và được thực hiện vì sự tận hưởng, hứng thú và sự hài lòng vốn có đối với hành động đó.
- Khía cạnh khác của chuỗi các hành vi là hành vi không tự quyết định, cái mà chỉ được thể hiện khi họ buộc phải hoàn thành xong nó. Ở cạnh khác của chuẩn mực đo, thì nó đang thiếu đi sự kiểm soát.
Trong hầu hết các trường hợp, các hành vi có xu hướng nằm ở đâu đó giữa sự liên tục. Thường có một lượng động lực ngoại sinh khác nhau có thể thúc đẩy các động cơ bên trong ở một mức độ nào đó. Mọi người có thể tham gia vào các hành động bởi vì họ cảm thấy họ được quyền kiểm soát ở một mức độ nhất định và các hành vi này phù hợp điều gì đó quan trọng với các quan niệm của cá nhân.
Hầu hết các hành động là không được tự quyết định hoàn toàn hoặc không được tự quyết định. Thay vào đó, những hành động thường được phản hồi ở mức độ tập trung cao cái mà có thể bị ảnh hưởng bởi động lực ngoại sinh.
Quyền tự quyết định trong thế giới thực
Quyền tự quyết đóng một vai trò quan trọng trong cách mọi người hoạt động ở nhiều khu vực khác nhau nơi họ sống. Cảm giác được kiểm soát và có động lực nội sinh giúp mọi người cảm thấy cam kết, đam mê, hứng thú và hài lòng hơn với những việc họ làm.
Tại nơi làm việc
Những người cảm thấy rằng họ có thể tạo ra tác động tích cực trong công việc có xu hướng cảm thấy gắn bó và có động lực để làm việc hơn. Làm thế nào để nhà quản lý và lãnh đạo (người sử dụng lao động) có thể xây dựng quyền tự quyết định cho nhân viên (người lao động)?
Các nhà quản lý và lãnh đạo có thể thúc đẩy ý thức tự quyết bằng cách cho phép các thành viên trong nhóm thể hiện vai trò của mình.
- Trao trách nhiệm cho nhân viên, gửi tới nhân viên những phản hồi có ý nghĩa, đồng thời hỗ trợ và khuyến khích họ.
- Nhà quản lý và lãnh đạo không nên lạm dụng các phần thưởng bên ngoài. Quá nhiều phần thưởng có thể làm giảm đi động lực nội sinh của một người khi họ thực hiện nhiệm vụ. Đây được gọi là hiệu ứng dư thừa (overjustification effect), nhưng quá ít có thể khiến nhân viên cảm thấy không được đánh giá cao.
Trong môi trường cạnh tranh
Trong các môi trường cạnh tranh như thể thao và điền kinh, việc nuôi dưỡng ý thức tự quyết có thể truyền cảm hứng để mọi người trở nên xuất sắc. Các vận động viên cảm thấy rằng họ có khả năng đạt được mục tiêu và vượt qua thử thách thường sẽ có động lực để biểu hiện tốt hơn. Sự nổi trội giúp con người ý thức được tầm quan trọng của năng lực và xây dựng sự những kỹ năng chuyên nghiệp cho mình, điều này sẽ làm cho họ cảm thấy thú vị và quan trọng. Các nhà nghiên cứu cũng phát hiện ra rằng những người có ý thức kiểm soát nội sinh có khả năng tuân thủ chế độ tập thể dục thường xuyên tốt hơn.
Trong sự điều chỉnh xã hội
Quyền tự quyết cũng có thể đóng một vai trò quan trọng trong các mối quan hệ xã hội. Cảm giác thuộc về (sense of belongingness) rất quan trọng trong việc phát triển khả năng tự quyết định. Tiếp cận gần hơn, những mối quan hệ thân thiết với người khách có thể năng cao khả năng tự quyết.Tìm kiếm mối quan hệ tích cực với những người sẽ hỗ trợ bạn theo đuổi mục tiêu. Đưa ra hỗ trợ và phản hồi cho những người thuộc về một phần trong vòng kết nối xã hội của bạn.
Trong sự điều chỉnh tại trường học
Khi học sinh được tự quyết, các em sẽ cảm thấy có động lực để đạt thành tích tốt hơn. Có những điều mà các nhà giáo dục có thể làm để giúp học sinh nuôi dưỡng ý thức tự quyết và động lực nội sinh:
- Mang đến phản hồi tích cực một cách bất ngờ khi học sinh thể hiện tốt. Điều này có thể giúp cải thiện năng lực của các em.
- Thúc đẩy động lực nội sinh của học sinh bằng cách hạn chế đưa ra quá nhiều các phần thưởng bên ngoài cho những hành động đã được các em yêu thích.
Làm thế nào để cải thiện khả năng tự quyết định
Sẽ rất hữu ích nếu bạn hình dung ra một cá nhân có khả năng tự quyết cao sẽ trông như thế nào. Việc này giúp bạn củng cố khả năng tự quyết của bản thân.
Những người có khả năng tự quyết cao có xu hướng:
- Họ tin rằng bản thân có quyền kiểm soát cuộc sống của chính mình. Họ có quyền kiểm soát bên trong và cảm thấy rằng các hành vi của mình sẽ có ảnh hưởng đến kết quả. Khi đối mặt với thử thách, họ cảm thấy rằng bản thân có thể vượt qua chúng bằng sự siêng năng, những lựa chọn tốt và làm việc chăm chỉ.
- Họ có động lực thúc đẩy bản thân cao và không dựa vào phần thưởng hoặc hình phạt bên ngoài để thúc đẩy hành động. Họ tham gia vào các hành vi bởi vì họ giỏi thiết lập mục tiêu và làm việc hướng tới những mục tiêu đó.
- Hành động của họ dựa trên mục tiêu và hành vi của chính họ. Nói cách khác, họ chủ tâm tham gia vào những hành động sẽ đưa họ đến gần hơn với mục tiêu của mình.
- Họ chịu trách nhiệm về các hành vi của mình. Những người có tính tự quyết định cao nhận công lao về thành công của họ, nhưng họ cũng nhận lỗi cho thất bại của mình.
- Nâng cao nhận thức về bản thân, kỹ năng ra quyết định, khả năng tự điều chỉnh và đặt mục tiêu có thể khuyến khích sự phát triển của khả năng tự quyết định mạnh mẽ hơn.
Các bước giúp bạn cải thiện ý thức tự quyết định của mình:
Tìm kiếm sự hỗ trợ xã hội
Kết nối xã hội là một trong những thành phần chính của lý thuyết tự quyết định. Các mối quan hệ xã hội lành mạnh có thể thúc đẩy động lực và mang lại hạnh phúc, trong khi các mối quan hệ kém chất lượng có thể khiến con người tự ti và thiếu động lực.
Deci và Ryan đã gợi ý rằng chính môi trường xã hội có thể giúp đỡ hoặc cản trở một quan điểm tự quyết định. Hỗ trợ xã hội tốt mang lại cơ hội phát triển, trong khi hỗ trợ kém có thể làm gián đoạn các trải nghiệm bên trong.
Đạt được sự thành thạo
Trở nên thành thạo trong các lĩnh vực quan trọng đối với bạn là một cách hữu ích để xây dựng ý thức tự quyết định của bạn. Nếu bạn quan tâm mạnh mẽ đối với một sở thích, thể thao, chủ đề học thuật hay một lĩnh vực khác, bạn nên học rất nhiều về nó để cải thiện kỹ năng của bạn. Việc này có thể giúp bạn cảm thấy bản thân có năng lực hơn. Bạn càng học hỏi và thực hành, bạn sẽ càng cảm thấy có kỹ năng và khả năng tự quyết định cao hơn.
Lời kết
Học thuyết tự quyết có thể hữu ích trong việc hiểu những điều có thể thúc đẩy hành vi của bạn. Tự quyết định, cảm thấy mình có quyền tự chủ và tự do đưa ra những lựa chọn định hình số phận của mình, là điều quan trọng đối với hạnh phúc của mỗi người. Khi bạn theo đuổi những thứ có động cơ thực chất phù hợp với mục tiêu của mình, bạn sẽ cảm thấy hạnh phúc hơn và có nhiều khả năng đưa ra những lựa chọn tốt hơn.
Tác giả bài viết: Thạc sĩ tâm lý Kendra Cherry
Bài gốc: https://www.verywellmind.com/what-is-self-determination-theory-2795387
Leave a Reply
You must be logged in to post a comment.